مراحل ترجمه
بر حسب اینکه واحد ترجمه کلمه ؛جمله؛یا مفهوم کلی باشد ترجمه را می توان به سه مرحله تقسیم کرد:
کلمه به کلمه: در این مرحله واحد ترجمه کلمه است به این معنا که در برابر هر کلمه ای که در متن زبان مبدا آمده است یک کلمه معادل در زبان مقصد به کار گرفته می شود(کتفورد؛1965؛ص 25 ).
بر حسب اینکه واحد ترجمه کلمه ؛جمله؛یا مفهوم کلی باشد ترجمه را می توان به سه مرحله تقسیم کرد:
کلمه به کلمه: در این مرحله واحد ترجمه کلمه است به این معنا که در برابر هر کلمه ای که در متن زبان مبدا آمده است یک کلمه معادل در زبان مقصد به کار گرفته می شود(کتفورد؛1965؛ص 25 ).
در برگردان بسیاری از عبارات و اسامی خاص از قبیل ترجمه ministry of labor به وزارت کار و deep structure به ژرف ساخت ؛ ترجمه کلمه به کلمه کارآیی کافی دارد.
او رفت
1.He went
من فکر می کنم او هست باهوش
2. I think he is clever
ترجمه کلمه به کلمه جمله شماره 1 هم از نظر ساخت دستوری زبان فارسی درست است و هم از نظر معنا. اما جمله ای که حاصل ترجمه کلمه به کلمه تمام اجزای جمله شماره 2 است؛بر اساس قواعد دستوری رایج در فارسی درست به حساب نمی آید.
تحت اللفظی: در این مرحله واحد ترجمه عبارت و جمله است و قواعد دستوری زبان مقصد (از جمله ترتیب قرار گرفتن فاعل و فعل ؛صفت و موصوف؛ مضاف و مضاف الیه و غیره در جمله) در ترجمه رعایت می شود.
I think he is clever
در تمام مواردی که ترجمه جمله ها و عبارات متن مبدا نیاز به اعمال تطابقها و برابریابی های دستوری و معنایی نداشته باشد؛می توان از ترجمه تحت اللفظی استفاده کرد.
مفهومی: در این مرحله دیگر واحد ترجمه کلمه و جمله نیست بلکه مفهوم کلی است.ترجمه مفهومی در موارد زیر ضروری است:
وقتی که ترجمه تحت اللفظی جمله یا عبارت در دست ترجمه از لحاظ دستوری یا از لحاظ معنایی در زبان مقصد نامانوس یا نامفهوم باشد؛مترجم باید با برابریابی دستوری و معنایی که دو ویژگی ترجمه مفهومی است متن را ترجمه کند.به نمونه های زیر توجه کنید:
الف) می دانست که دیگر نمی توانست راه برود.
ب) می دانست که دیگر نمی تواند راه برود.
ترجمه الف تحت اللفظی است و ساخت دستوری آن با ساخت جمله شماره 1 مطابقت دارد. اما این جمله به رغم معنی دار بودن در فارسی فصیح درست به حساب نمی آید؛ زیرا برخلاف قواعد دستوری رایج در زبان فارسی فعل جمله های پایه و پیرو از نظر زمانی با یکدیگر مطابقت ندارد.
در ترجمه ب که هم از نظر معنا و هم از نظر ساخت دستوری درست است برابریابی دستوری صورت گرفته است یعنی یافتن قالبی دستوری که برای بیان همان مفهوم در فارسی بکار گرفته می شود؛وجه تمایز آن با ترجمه تحت اللفظی همین است.
الف) نگاه کثیفی به من انداخت
ب) چپ چپ نگاهم کرد
در این مورد هم ترجمه الف تحت اللفظی است به این معنا که معنای تک تک کلمات انگلیسی در آن حفظ شده است. اما در ترجمه ب مفهوم کلی (بدون توجه به معنای تحت اللفظی کلمه nasty ) حفظ شده است؛در اینجا برابریابی معنایی صورت گرفته است؛وجه تمایز آن با ترجمه تحت اللفظی همین است.
2.وقتی که مفهوم کلی عبارت یا جمله در دست ترجمه نه به معنای تک تک کلماتی که در آن آمده است بلکه به مفهوم خاصی بستگی داشته باشد که این مجموعه به ذهن خواننده متبادر می کند؛از آن جمله است ترجمه ضرب المثلها ؛عبارات تشبیهی؛استعاری؛اصطلاحی و غیره؛به نمونه زیر توجه کنید:
الف)در رم مثل رمی ها باش
ب)خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو
در این مورد ترجمه الف تحت اللفظی است زیرا با وجود اینکه هر کلمه آن به یک معادل ترجمه شده و از لحاظ دستوری هم ایرادی ندارد فاقد مفهوم حقیقی این ضرب المثل انگلیسی است چنان که خواننده با خواندن آن متوجه نمی شود که مفهوم آن برابر است با خواهی نشوی رسوا؛همرنگ جماعت شو ؛پس ترجمه ب که همان مفهوم را در قالب ضرب المثل معادلی در فارسی بیان کرده ؛درست است.
به این ترتیب هنگام ترجمه مواردی پیش می آید که باید متن را کلمه به کلمه؛تحت اللفظی یا مفهومی ترجمه کرد.
